„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”
Strona internetowa współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER” (RLKS-rozwój lokalny kierowany przez społeczność), poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bieżących i aktywizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Cel operacji: wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich. Przewidywane wyniki operacji: realizacja LSR na lata 2014-2020.
Lokalne zwyczaje w Krainie Dinozaurów
Informacje ogólne
Wodzenie niedźwiedzia
W ostatnich dniach karnawału, przed Wielkim Postem grupa mieszkańców wioski przebiera się i wędruje przez wioskę ze śpiewem i muzyką prowadząc niedźwiedzia, który zbiera wszystkie złe czyny i zdarzenia. Przebierańcy figlują, żartują, proszą o datki pieniężne lub poczęstunek. Cała impreza ma charakter widowiskowy, a przebierańcy utożsamiają się z postaciami: strój + rekwizyty:
- niedźwiedź - ubrany w skórę niedźwiedzia
- leśniczy - „feszter” - ubrany w mundur leśniczego ze strzelbą prowadzi na uwięzi niedźwiedzia
- policjant - „szandara” - mundur policjanta, kieruje ruchem drogowym na ulicy - może wypisać mandat
- kominiarz - w stroju kominiarza - sprawdza stan techniczny kominów
i pieców w domostwie - brudzi wszystkich sadzami
- strażak - sprawdza sprzęt gaśniczy w domu i porządek na podwórku - może wypisać mandat
- diabeł - ubrany na czarno z rogami i długim ogonem z widłami - grozi i straszy niegrzeczne dzieci
- śmierć - przyodziana w białą płachtę, z kosą w ręku
- lekarz - biały fartuch, duży termometr, słuchawki - wszystkim mierzy temperaturę
i rozdaje tabletki „wszystkim według potrzeb”
- cyganka - wróży i przepowiada przyszłość, niepostrzeżenie zabiera jedzenie z lodówek i spiżarni
- muzykanci - muzycy z akordeonem, bębnem i klarnetem
Grupa przebierańców odwiedza kolejno wszystkie gospodarstwa domowe
w wiosce, gdzie śpiewa, tańczy i zabawia domowników. Według obyczaju każda gospodyni musi zatańczyć z niedźwiedziem- wróży to pomyślność w nadchodzącym roku. Po odwiedzeniu wszystkich zagród- trwa to przez piątkowy wieczór i całą sobotę, cały korowód otoczony dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, wchodzi na salę i tam odbywa się główna część ceremonii- zabicie niedźwiedzia i narodzenie młodego niedźwiadka.
Grupa przebierańców pyta wszystkich obecnych:
„Kto jest winien, np. temu, że była brzydka pogoda w czasie żniw?”
Wszyscy odpowiadają:
Niedźwiedź
,„Kto jest temu winien, że nasze karlusy żenić się nie chcą”
Wszyscy odpowiadają:
Niedźwiedź
Podobnych pytań jest jeszcze wiele.
Na koniec przebierańcy mówią:
„Trudno, wyrok zapadł- koniec z niedźwiedziem.”
Leśniczy ładuje korkowiec i strzela do niedźwiedzia, ten ryczy i przewraca się.
Lekarz bada niedźwiedzia i stwierdza jego zgon. Przywołuje strażaka, kominiarza, leśniczego
i każe zabrać na drabinie (od kominiarza) niedźwiedzia.
Okazuje się, że nadszedł czas na narodziny małego młodego niedźwiadka. Lekarz uczestniczy przy narodzinach- rozcina brzuch i wyciąga małego pluszowego misia.
Młody niedźwiadek będzie opiekował się wioską w nadchodzącym roku.
W wiosce Spórok tradycja” Wodzenia Niedźwiedzia” sięga bardzo dawnych lat. Opiekę nad tym obrzędem sprawowali strażacy z OSP. Jednak przez dłuższy okres czasu zaniechano kultywowania tej tradycji.
Obecnie od ośmiu lat zwyczaj ten wrócił do wioski dzięki Grupie Odnowy Wsi .
Członkowie tej organizacji przygotowali stroje i na nowo zainicjowali tę tradycję.
Obecnie korowód przebierańców idzie przez wioskę w piątek i sobotę
w przedostatnim tygodniu karnawału. Główna część ceremonii odbywa się
w Domu Aktywności Wiejskiej, gdzie są zapraszane dzieci i młodzież
do uczestnictwa w obrzędach. Potem odbywa się zabawa- dyskoteka z małym niedźwiadkiem.
W ostatnią sobotę karnawału organizowana jest zabawa taneczna
z Niedźwiedziem dla dorosłych. O godz.23 na salę wchodzą przebierańcy
z Niedźwiedziem i bawią się ze wszystkimi uczestnikami zabawy.
Około godz. 24 odbywa się ceremonia zabicia starego niedźwiedzia i narodziny nowego.
Kiedyś, jak podają przekazy ludowe, korowód, który chodził po wiosce, wchodził na salę, gdzie trwała zabawa taneczna. Wszystko odbywało się
w jednym dniu.
Obecnie jest ta cała impreza podzielona na kilka dni , gdyż przebierańcy chcą również uczestniczyć w zabawie tanecznej, a uczestnictwo w korowodzie wymaga znacznego wysiłku fizycznego.
Babski Comber
Tradycyjnie w tłusty czwartek kobiety zbierają się na zabawie, która trwa do białego rana.
Wszystkie uczestniczki są przeprane w śmieszne stroje. Płeć brzydka na spotkanie nie ma wstępu, panowie dopuszczani są na salę wyłącznie jako obsługa imprezy. Ze względów praktycznych zabawa przenoszona jest obecnie na jeden z sobotnich wieczorów w końcu karnawału.
Według tradycji był to wieczór w którym spotykały się doświadczone mężatki z pannami i młodymi mężatkami celem uświadamiania ich o praktykach małżeńskich.
Bassbegraben (pogrzebanie basa w ostatki) Grzebanie basa odbywa się w czasie zabawy w ostatnia sobotę karnawału przed Środa Popielcowa. Kiedy ludzie się najlepiej bawią, koło północy na sale wkracza kondukt żałobny. Na jego czele idzie orkiestra, potem ksiądz z ministrantami. Ksiądz ma wiaderko z woda i miotłę, która kropi wszystkich bawiących się. Za księdzem idą żałobnicy, którzy niosą na marach basa, którego pogrzebią. Orkiestra gra żałobne pieśni, żeby „umilić” basowi 40-dniowy odpoczynek. Orszak żałobny chodzi dookoła sali. Następnie ksiądz wygłasza kazanie. Po kazaniu kondukt żałobny wraz z orkiestra idzie dookoła wsi, żegnając basa. Po pogrzebie, jak każe tradycja, jest biesiada. Uczestnicy pogrzebu bawią się do rana. Topienie marzanny i gaik Z wiosenna pora związany jest obrzęd powitania wiosny- chodzenie z gaikiem – symbolem budzącej się wiosny. Gaik- drzewko ozdobione kolorowymi wstążkami, bibułkami, łańcuszkami ze słomy i papieru jest niesiony przez przedszkolaków. Dzieci wchodzą do gospodarstw, składają życzenia i śpiewają piosenkę o gaiku. Maibaum – drzewko/gaik stawiane w nocy na 1 mają Noc Świętojańska- najkrótsza noc w roku Dawniej w noc świętojańską dziewczyny puszczały wianki na wodę. Były one wykonane z dziewięciorga ziół, z zatknięta świeczką w środku, służyły do wróżb matrymonialnych. Zejście się dwóch wianków na wodzie wróżyło zamążpójście, podobnie jak wyłowienie wianka przez chłopców. W te sobótkowa noc (zwana te nocą cudów) ludzie robili ogniska, śpiewali wokół nich pieśni i tańczyli. Chłopcy skakali przez ogień. Według starych legend składało się ogień w ofierze dobrym duchom, żeby przezwyciężały to, co jest złe dla ludzi, zwierząt i dojrzewającego zboża. Wierzyli, że na świętego Jana słoneczko zachodzi dwa razy i w kwiat paproci, który miał przynieść bogactwo, szczęście, dar wróżenia i leczenia ludzi i bydła a młodym miał zapewnić wymarzone szczęście w miłości. Mieszkańcy bawią się na festynach, na których występują ludowe zespoły. Odbywa się konkurs z nagrodami na najładniejsze wianki. Tradycje Wielkanocne
Zdobienie kroszonek
Przed Wielkanocą kobiety barwią jaja (szczególnie na czerwono, niebiesko, żółto, brązowo, zielono) a następnie za pomocą specjalnych nożyków wydrapują misterne wzory kwiatowe.
Wielki Piątek
- roznoszenie krzyżyków po polach i zagrodach (zrobione z palma poświeconego w
niedzielę Palmową)
- mycie się w rzeczce przed wschodem słońca
- nie wolno używać sprzętu głośnego (traktory, pompy i In.)
Wielka Sobota
- poświęcenie pokarmów na stół wielkanocny
Niedziela Wielkanocna
Rano w Wielkanoc nasz stół jest inny niż zwykle. Przykryty jest pięknym wielkanocnym obrusem.
Potrawy które są na naszym stole zostały poświęcone w kościele
w Wielką Sobotę. Wśród tych pokarmów są: jajka, wędliny, ciasto, chleb, masło, sól, chrzan, baranek wielkanocny i zajączek.
Do śniadania Wielkanocnego zasiada cała rodzina po Rezurekcji. Każdy musi zjeść pokarmy poświęcone.
Po śniadaniu idziemy szukać zajączka.
Poniedziałek wielkanocny
Śmigus – dyngus - W drugi dzień świat Wielkanocnych obchodzi się, tzw. śmigus- dyngus. Polewa się woda dziewczęta lub kobiety. Zmoczone tego dnia panny miały większe szanse na zamążpójście. Za oblanie panna dawała kroszonkę. W części wiosek według podań i tradycji w poniedziałek do południa chłopcy chodża po domostwach i ,,sikają’’ panny perfumami za który czyn otrzymują kroszonke, po południu jest czas na zabawy z woda – która panna bardziej mokra ta ma większe powodzenie u chłopców. popołudniu każda napotkana dziewczyna zostaje oblewana wodą.
Polterabend
Zwyczaje obrzędy weselne - poczynając od magii miłosnej do zalotów i dnia zaślubin - dnia weselnego, są bardzo żywe i bogate na Śląsku. Jednym z wielu, który nawiązuje do gościnności Ślązaków jest Polterabend. Według podań ludzkich jest on bardzo starym zwyczajem, który jest pielęgnowany również w Spóroku, a trochę nawiązuje do zwyczaju świętowania panieńskiego dnia.
Przed dniem ślubu, czyli w wigilię wesela do domu panny młodej zjeżdżają się znajomi i przyjaciele, by razem bawić się w ten ostatni „wolny” wieczór panieński. Może nie byłoby w tym nic szczególnego, gdyby nie to, że wszyscy są poprzebierani.
Różne są postacie:
- młoda para z dzieckiem w wózku i młoda pani z brzuchem - w ciąży - ku przestrodze przyszłej młodej pani (by było zabawniej, młoda pani, to przebrany chłopak, a młody pan - dziewczyna)
- cyganka - która wróży i przepowiada przyszłość
- kominiarz - sprawdza czystość i sprawność weselną
- drużyna (dawniej drwinki) - chłopcy przebrani za dziewczyny, a dziewczyny za chłopców
i wiele innych postaci związanych z młodą panią.
Najważniejszą, a zarazem najbardziej kontrowersyjną osobą jest młodzieniec - - chłopak, który kiedyś „zołlytowoł” (chodził z młodą panią), bądź mu się podobała. On wobec wszystkich wyznaje miłość i wszystkie żale, które złożyły się, gdy dowiedział się, że jego wybrana idzie za mąż za innego. On jej mówi, że bardzo się przecież starał, on ją bardzo kochał, on pójdzie i nie chce więcej żyć (jest to wszystko przedstawiane w formie żartobliwej). Pan młody, jeżeli jest obecny w ten wieczór, daje młodzieńcowi butelkę wódki i odprowadza go
w zaciszne miejsce, by tam mógł wypłakać swoje żale.
Należy tutaj wspomnieć, że przebierańcy przywożą z sobą:
- szkło - porcelanę - które się tłucze i wysypuje na podwórko młodej pani (na szczęście)
- czasami przywożą poduszki z pierzem - które są rozsypywane w domu pani młodej - wróży lekki jak piórko jak stan małżeński
- przywożą sprzęt gospodarstwa domowego - lodówka, pralka, radio itp. (wszystko popsute) - jest to tak zwane wiano od przyjaciół
Rodzina pani młodej częstuje gości - kołaczem i wódką. Przy dźwiękach muzyki (muzykanci przyjeżdżają z przebierańcami) bawią się wszyscy do późnych godzin nocnych
(obecnie Polterabend odbywa się dwa dni przed ślubem, ponieważ czasami nie można było zdążyć wysprzątać podwórka).
Darcie pierza
W niektórych wioskach przetrwała tradycja ,,szubania pierza’’
W zimowe wieczory kobiety spotykają się u jednej z gospodyń i przez karę kolejnych dni drą pierze
(według potrzeby). Na zakończenie szubania odbywa się ,,fejderbal’’ czyli święto ,,koducha”
(pozostała część po obdartym piórku).
Jest dobre jedzenie, picie i wszyscy się cieszą że córki gospodyni w ,,wianie’’ (posagu) otrzymają pierzyny i poduchy z pierza.
Dożynki, korony żniwne, korowody żniwne
W wioskach LGD Kraina Dinozaurów corocznie odbywają się Dożynki Wiejskie. Rano odbywają się procesje z chlebem dożynkowym, koroną żniwną ,płodami polnymi i ogrodowymi do kościołów. Procesje prowadził ksiądz z służbą liturgiczną. Chleb jest niesiony przez starostów dożynkowych. Korona żniwna i płody rolne niesione są przez mieszkanki wsi ubrane stroje ludowe. W procesji uczestniczą również przedstawiciele władz samorządowych, władze wiejskie oraz mieszkańcy danej wioski.
Po procesji odbywa się Msza Dziękczynna.
Po południu wioskami przejeżdżają kolorowe korowody żniwne z koroną żniwną i pojazdami, na których są pokazy tematyczne (najczęściej humorystyczne) z życia wsi, regionu i kraju. Przed domami można podziwiać scenki rodzajowe ( różne kolorowe kukły, maszyny rolnicze, kosze z warzywami i owocami). Po korowodzie, wszyscy mieszkańcy zostają zaproszeni do świetlic lub centrów spotkań w danej wsi na uroczyste dzielenie poświęconego chleba dożynkowego i tradycyjny poczęstunek: kołacz i kawę. Dla dzieci i młodzieży organizowane są gry i zabawy z słodkim poczęstunkiem i przeprowadzone zostają konkurencje z ciekawymi nagrodami. Wieczorem, zespół muzyczny zaprasza wszystkich chętnych do zabawy.
Gwara śląska
jest używana na co dzień na terenie Krainy Dinozaurów. Ciekawostką może być jednak pewne zróżnicowanie gwary, np. brak mazurzenia w niektórych regionach, oraz używanie specyficznego słownictwa.
Utworzono: 2009-09-14
Zmodyfikowano: 2009-09-14